نقد فیلم قهرمان

اصغر فرهادی زمانی که به تعریف داستان‌هایی در پس زمینه جامعه معاصر ایرانی می‌پردازد، نشان می‌دهد که چرا به عنوان یک فیلمساز مؤلف، مورد توجه قرار می‌گیرد و فیلم «قهرمان»، اثر پر سر و صدای او که البته محصول مشترک ایران و فرانسه است، از همین خصیصه اساسی بهره برده است.

در فیلم «قهرمان»، امیر جدیدی نقش رحیم را بازی می‌کند که به دلیل مشکلات مالی به زندان افتاده است و برای پس دادن بخشی از بدهی‌اش به مرخصی آمده است. دوست رحیم کیفی پر از سکه طلا پیدا کرده است و به رحیم پیشنهاد می‌کند که از آن برای بازپرداخت بدهی‌اش استفاده کند؛ اما رحیم در لحظه آخر تصمیم می‌گیرد تا صاحب سکه‌ها را پیدا کند و هیچ تصوری ندارد که انجام این کار چقدر می‌تواند برایش دردسرساز باشد.

همانند فیلم‌های سابقش، اصغر فرهادی باز هم از قضاوت کردن درباره کاراکترهایش سرباز زده است و دوربین او تنها حکم نظاره‌گر را دارد. این تماشاگر است که با دیدن فیلم‌های او، به قضاوت می‌پردازد و اما قضاوت اصلی درباره کاراکتر رحیم یا بهرام نیست، بلکه در طول فیلم مخاطب از خود می‌پرسد که اگر او در موقعیتی مشابه قرار بگیرد چه می‌کند؟ اصغر فرهادی در فیلم «قهرمان» مخاطب خود را از نظر اخلاقی به شکلی تلویحی به چالش می‌کشد و در نتیجه فیلم او هیچوقت به اثری قاضی و شعارزده تبدیل نمی‌شود.

در فیلم اصغر فرهادی، فرهنگ قهرمان پروری به نقد کشیده شده است و اگرچه جامعه ایرانی در این زمینه ید طولایی دارد، اما این موضوع را به وفور می‌توان در سایر جوامع بشری نیز یافت. رحیم خیلی سریع به عنوان یک قهرمان مدنی معرفی می‌شود و هر جهتی به نحوی می‌خواهد از این موقعیت او بهره ببرد. زمانی که رحیم به چالش کشیده می‌شود، موقعیت او به عنوان یک قهرمان نیز خیلی سریع از بین می‌رود؛ زیرا از نظر جامعه، از نظر سازمان‌های مختلف و مخصوصا به دلیل گسترش شبکه‌های اجتماعی، یک قهرمان امروز چیزی بیشتر از ابزاری برای سرگرم‌کردن ذهن ملت نیست. رحیم فردی است که تصمیم گرفته تا کار خیری انجام دهد، نه برای اینکه از آن بهره‌ای ببرد و سواستفاده کند، بلکه برای اینکه ذاتا انسان صاف و صادقی است و به وجدانش اهمیت می‌دهد. اما تقریبا هیچ کدام از افرادی که سر راه رحیم قرار می‌گیرند، چه مسئولین زندان، چه ارگان‌های دولتی و چه سازمان‌های خیریه، اهمیتی به این موضوع نمی‌دهند. بشر امروزی به قدری بی‌رحم شده است که کار رحیم را به عنوان یک عمل پسندیده باور نمی‌کند و شاید حتی اینگونه به نظر برسد که فردی مانند رحیم، یا هر فرد دیگری که قصد آزار رساندن به انسان دیگری را ندارد، گوشه زندان راحت‌تر باشد و بهتر است از این جامعه دوری کند. اصغر فرهادی، جنگلی بتنی و سیمانی را به تصویر می‌کشد که جهان شمول بودن آن باعث شده تا مخاطب، صرف نظر از رنگ و مذهب و پیشینه فرهنگی، با آن ارتباط برقرار کند و یا خود را در گوشه‌ای از آن ببیند یا از دیدن آن آزرده خاطر شود.

شاید برای شما جالب باشد

- مایکروسافت اکتیویژن بلیزارد را خرید | تحلیل و پیش بینی آینده

- امپراتوری استودیوهای ایکس باکس چطور بوجود آمد؟

- بهترین فیلم‌های جدید که در بهمن ۱۴۰۰ می‌توانید دانلود کنید

رحیم اگرچه کاری انسان‌دوستانه کرده است و از منافع شخصی خود گذشت کرده است تا شاید انسانی را از دردسر نجات دهد، اما واقعا نمی‌توان بین خوب و بد در این داستان، خطی کشید. اگرچه مشخص است نیت رحیم، خیر بوده است اما انتقادهایی که از او می‌شود و شک و شبهه‌هایی که بهرام مطرح می‌کند، همه منطقی هستند و نمی‌توان آن‌ها را نامعتبر دانست. به همین دلیل، فیلم «قهرمان» مخاطب را به چالش می‌کشد و در عین حال به او یادآور می‌شود که ذات انسان را نمی‌توان قطب‌بندی کرد. می‌توان به جرأت گفت رحیم در هیچ برهه‌ای، کار اشتباهی نمی‌کند. او انسان زیرکی نیست اما قصد نداشته تا با بازگرداندن سکه‌های دیگران، سودی ببرد؛ اما با این حال، نمی‌توان گفت که او در شرایط پیش آمده مقصر نیست. حتی بهرام نیز که باعث به زندان افتادن رحیم شده، انسان شروری تلقی نمی‌شود؛ او نیز قصد داشته به رحیم کمک کند و ضربه دیده است. رحیم شاید یک قهرمان لقب بگیرد، اما برای بهرام و دخترش نازنین، یک شرور باقی خواهد ماند؛ حتی اگر آسیبی که به آن‌ها رسانده است، عمدی نباشد. این خودداری اصغر فرهادی از تبدیل کاراکترهای اصلی فیلمش به خوب و بد یا حتی خاکستری، باعث شده تا با فیلمی انسانی و ملموس مواجه باشیم. اگرچه فیلم «قهرمان»، اثری درام است، اما اصغر فرهادی در استفاده از رئالیسم برای القای داستانش به مخاطب استاد است و واقع‌گرایی فیلم «قهرمان» نیز باعث می‌شود تا دردی که کاراکترهای فیلم تحمل می‌کنند قابل درک باشد.

از نظر فنی، فیلم «قهرمان» برای فردی که سینمای «اصغر فرهادی» را دنبال می‌کند، فیلمی آشنا است و اصغر فرهادی از المان‌های همیشگی فیلم‌هایش بهره برده است. فیلمبرداری علی قاضی، همسو با نگرش اصغر فرهادی، نماهای زیبایی را، مخصوصا در ابتدای فیلم و از مقبره خشایار شاه ضبط می‌کند. تدوین هایده صفی‌یاری بی‌نقص است و موسیقی متن مینیمال فیلم، به خوبی با فضای آن سازگار است. بازیگران فیلم، مخصوصا امیر جدیدی، در نقش آفرینی‌های خود عالی هستند و چهره‌پردازی مهرداد میرکیانی به امیر جدیدی کمک کرده تا کاملا با رحیم سلطانی یکی شود. این نقش آفرینی را می‌توان بهترین کار امیر جدیدی به عنوان بازیگر دانست. با این حال، فرشته صدرعرفایی نه تنها برای نقش کوتاهی که دارد، نام بیش از حد بزرگی است، بلکه در طول حضور کوتاه مدتش، لهجه شیرازی خود را گاهی از دست می‌دهد.

فیلم «قهرمان» مانند دیگر فیلم‌های اصغر فرهادی، فیلمی نظاره‌گر درباره مشکلی است که آن‌قدر در جامعه ایرانی شایع شده که استفاده از واقع‌گرایی باعث طبیعی و ملموس شدن تجربه تماشای آن شده است. شاید عده‌ای تصور کنند که اصغر فرهادی با بدبینی در حال نگاه کردن به جامعه است؛ اما این جامعه است که در بدبینی و پارانویا غرق شده است و اصغر فرهادی صرفا بازتابی از آن را به نمایش گذاشته است. فیلم «قهرمان» اثری قدرتمند، دیدنی و تقریبا بی‌نقص است که همانند دیگر فیلم‌های اصغر فرهادی، شعار نمی‌دهد، قصد پندآموزی ندارد و تنها از مخاطب می‌خواهد که در هنگام تماشای فیلم، نگاهی نیز به وجدان خود بیاندازد.