اصطلاحاتی که باید قبل از تماشای فیلم Dune یاد بگیرید

تلماسه یا Dune یکی از مهم‌ترین رمان‌های علمی تخیلی است که حالا به عنوان اثری کلاسیک و ماندگار شناخته می‌شود، اثری که داستانش را در دنیایی غریب، کهن و بیگانه با محوریت مفاهیم سیاسی و اجتماعی با تکیه بر اهمیت حفظ محیط زیست روایت می‌کند.

بی‌شک یکی از راز‌های موفقیت و ماندگاری تلماسه، رمان جریان‌ساز و مهم فرانک هربرت، خلق شخصیت‌های کامل و ماندگاری است که خوانندگان طی سال‌های بسیاری که از انتشار این اثر گذشته با آن‌ها همذات پنداری کرده‌اند. طرفداران با پاول آتریدیز ارتباط برقرار می‌کنند و لحظه به لحظه داستان در انتظار پیروزی او هستند، از بارون هارکونن نفرت دارند و تلاش‌های چانی برای موفقیت را تحسین می‌کنند.

با این وجود، می‌توان گفت که دنیای عظیم، پیچیده و با جزئیات تلماسه که توسط فرانک هربرت خلق شده‌، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های موفقیت این سری علمی تخیلی است. شاید دلیل اینکه رمان تلماسه برای چنین مدت دور و درازی به عنوان یکی از پرفروش‌ترین و موفق‌ترین آثار علمی تخیلی در ذهن‌ها باقی مانده، فقط داستان و شخصیت‌هایی ماندگار نیستند، بلکه این دنیای عظیم و با جزئیات اطرافشان است که خوانندگان کتاب را درون خود کشیده و هرگز رها نمی‌‌کند.

با این همه، این دنیای بیگانه، کهن و غریب علمی-تخیلی، پرشده از واژه‌ها و اصطلاحاتی که می‌تواند برای تازه وارد‌ها کمی دشوار و سخت باشد، واژه‌هایی که از زبان‌های مختلف برداشته شده و با پیچیدگی‌هایی در تلفظ و مفاهیم، به عنوان اصطلاحات اصلی دنیای تلماسه استفاده شده‌اند. به همین دلیل اگر یک تازه وارد به دنیای تلماسه به حساب می‌آیید و قصد دارید فیلم Dune را تماشای کنید، بسیاری از کلمات علمی-تخیلی این دنیای می‌توانند برایتان گیج کننده ظاهر شوند؛ برای جلوگیری از چنین اتفاقی، راهنمایی ساده و جامع از مهم‌ترین اصطلاحات دنیای تلماسه را که باید قبل از تماشای فیلم Dune  یاد بگیرید برایتان فراهم کرده‌ایم.

تذکر: تلفظ اصلی و درست این وا‌ژه‌ها از مصاحبه اسکات بریک (Scott Brick)، راوی کتاب‌های صوتی و یکی از افراد متخصص در زمینه اصطلاحات و مفاهیم تلماسه با وب‌سایت inverse برداشته‌شده است.

آراکیس
ARRAKIS (UH RAK IS):

آراکیس نام سیاره‌ای است که اصلی‌ترین اتفاقات داستان کتاب و فیلم Dune در آن رخ می‌دهد. سیاره‌ای دور افتاده و بیابانی در منظورمه کنوپوس است. آراکیس که به تلماسه یا Dune هم معروف است، دنیایی خشک و بیابانی است که هیچ منبع آبی در آن وجود ندارد، اما تنها مکان در تمام کیهان است که ماده‌ای حیاتی و مهم به نام اسپایس ملانژ در آن یافت می‌شود، این سیاره همچنین محل زندگی کرم‌های بسیار عظیمی است که زیر سطح زمین حرکت می‌کنند. در زمان آغاز داستان تلماسه، دوک لیتو آتریدیز (Duke Leto Atreides) از سوی پادشاه امپراطور به عنوان والی جدید این سیاره انتخاب می‌شود تا وقایع داستانی کتاب آغاز شود.

احتمالا نام آراکیس از اسم فاعل واژه عربی «رقص» به علاوه علامت معرفه «ال» در زبان عربی برداشته شده باشد که در نهایت واژه «الْراقص» را می‌سازند. به نظر می‌رسد منبع الهام فرانک هربرت برای این نام، ستاره مو دراکونیس باشد که نام رسمی و عربی آن «الراقص» به معنای شتری که یورتمه می‌رود یا اسم فاعل مذکر رقاص (رقصنده) است.

اسپایس ملانژ

SPICE MELANGE (MAY LAHNZH):

اسپایس ملانژ یا به اختصار اسپایس، مهم‌ترین و ارزشمند‌ترین ماده در تمام کیهان است، دارویی که به استفاده کننده‌اش، زندگی طولانی‌تر، سلامتی و احساسات تقویت شده می‌دهد. اسپایس همچنین براساس میزان مصرف در برخی انسان‌ها باعث بیدار شدن قوه‌ بیش‌بینی (prescience) نسبت به وقایع آینده می‌شود، تقویت قوه‌پیش‌بینی در انسان‌ها،  سفر‌های بین ستاره‌ای با سرعت بسیار زیاد را ممکن کرده و اسپایس را تبدیل به ماده‌ای حیاتی و مهم برای هرگونه سفر فضای می‌کند.

اسپایس ملانژ همچنین دارویی اعتیاد آورد است که متوقف کردن مصرف آن می‌تواند باعث مرگ شود، مصرف کنندگان اسپایس معمولا چشم‌هایی کاملا آبی دارند. (همانطور که در تریلر‌های فیلم Dune مشخص است)

این ماده مهم و حیاتی تنها در سیاره آراکیس یا تلماسه یافت می‌شود، سیاره‌ای که ویژگی‌های زیستی و خاص‌اش شرایط منحصر به فردی برای ساخته شدن این ماده را فراهم کرده است. طبق توصیف‌های فرانک هربرت، استخراج اسپایس به علت وجود کرم‌های ماسه‌ای (Sandworms) عظیم و بسیار بزرگ سیاره آراکیس، امری دشوار و خطرناک است.

فره‌من

FREMEN (FREM UN):

فره‌من‌ها گروهی از انسان‌ها و ساکنان بومی سیاره آراکیس هستند، شرایط سخت و دشوار سیاره آراکیس و نبرد طولانی مدت فره‌من‌ها برای بقا، ویژگی‌های فرهنگی خاصی را در میان این مردم ایجاد کرده است. فره‌من‌ها به شیوه قبلیه‌ای و به شکل خانوارهای پدرسالار در مکان‌هایی به نام سیچ (sietch) زندگی می‌کنند که توسط یک نایب (naib) رهبری می‌شود. این مردم قوانین خاص و منحصر به فردی برای مصرف آب، انرژی و تمامی منابع برای زندگی روی سطح سیاره‌ای خشن مثل آراکیس دارند.

به علت اهمیت بسیاری زیاد آب روی سطح سیاره آراکیس فره‌من‌ها لباس‌هایی با سیستم تصفیه آب به نام stillsuit به تن می‌کنند که رطوبت‌ بدن را جمع‌آور جمع‌آوری کرده و از هدر رفتن آن در صحرا جلوگیری می‌کند. فره‌من‌ها همچنین از ماسک‌های مخصوص و کلاهی خاص برای جلوگیری از خارج شدن رطوبت از طریق تنفس و تعریق پیشانی و سر استفاده می‌کنند.

فره‌من‌ها به علت شرایط سخت زندگی در صحرا معمولا پوستی آفتاب سوخته دارند، اما مهم‌ترین ویژگی‌ این مردم چشم‌هایی کاملا آبی (بدون سفیدی) یا چشمان عباد (Eyes of The Ibad) است که به علت مصرف مستمر اسپایس ملانژ به وجود آمده‌است.

ثاپتر

THOPTER (THOP TER):

ثاپتر شکل کوتاه شده کلمه اورنی‌ثاپتر (ornithopter) است که پراستفاده‌ترین وسیله نقلیه هوایی کوچک در امپراطوری به شمار می‌رود. ثاپتر‌ها فضای‌‌ کافی برای حمل 6 مسافر را دارند و می‌توانند با سرعت بسیاری زیادی مانورهای هوایی را اجرا کنند. با وجود اینکه ثاپترهای برای سفر‌های فضایی کوتاه هم مناسب‌اند، اما معمولا برای مسافرت درون اتمسفر سیاره‌ها و برای انتقال مسافر یا محموله‌های سبک در مسافت‌های طولانی با سرعت بالا مورد استفاده قرار می‌گیرند.

ثاپترها به صورت کلی شبیه به هلیکوپترهایی با بال‌هایی مثل سنجاقک توصیف شده‌اند که از پیشرانه‌های جت استفاده کرده و می‌توانند حرکاتی شبیه به مانورهای هوایی پرندگان را تقلید کنند. ثاپتر‌ها در فیلم Dune شبیه به سنجاقک‌های عظیم مکانیکی به نظر می‌رسند.

بنه جزریت

BENE GESSERIT (BEH NEE JEZ UH RIT):

بنی جزریت سازمانی شبه‌مذهبی و کاملا زنانه متشکل از جاسوسان، راهبه‌ها، دانشمندان و خداشناسان‌ است. اعضای این سازمان با استفاده از آزمایشات ژنتیکی، دخالت در سیاست، دین و مهندسی قصد دارند تا نسل بشر را از طریق ظهور یک منجی منتخب به نام کوایساتز هدراک ارتقاء دهند.

اعضای سازمان بنی جزریت با روشی موسوم به ویردینگ وی (Weirding Way) تعلیم دیده‌اند و مبارزانی ماهرند که حتی می‌توانند وضعیت شیمیایی بدن‌هایشان را برای بی تاثیر کردن زهر یا مواد خطرناک تغییر دهند. اعضای این گروه می‌توانند از طریق تعالیمی که دیده‌اند، ذهن‌های ضعیف‌تر را مجبور به اجرای دستوراتش کنند، همچنین اعضای رده بالا و قدرتمندتر بنی جزریت با دستیابی به «خاطرات ژنتیکی» می‌توانند به خاطرات اعضای گذشته انجمن خواهری دسترسی داشته باشند، اشتباهات و اعمال آنها را بررسی کرده و دانشی هزاران ساله‌ را به دست بیاورند.

احتمالا واژه بنی جزریت شکلی از اصطلاح «بنی جزیره» در عربی به معنای فرزندان جزیره است، در زبان عربی گاهی از کشور عربستان در برخی از متون به عنوان جزیره یا شبه‌جزیره یاد می‌شود و این وا‌ژه می‌تواند به کسانی که نوادگان ساکنان این جزیره هستند اشاره داشته باشد. با این حال توضیح دیگری وجود دارد که ریشه این نام را زبان لاتین دانسته و معنای آن را «او کاری خوب انجام می‌دهد» توصیف می‌کند.

کوایساتز هدراک

KWISATZ HADERACH (KWEE SAHTZ HOD ER AHK):

به معنای عام، کوایساتز هدراک مسیحای مذکر وعده داده شده است که بنی جزریت به مدت هزاران سال در پی ساختنش از طریق تولید مثل انتخابی بوده‌اند. این واژه در چاکوبسا، زبان مردم فره‌من، به معنای «کوتاه کردن راه» است. کوایساتز هدراک فردی است که علاوه بر دانش نسبت به رخداد‌های آینده، می‌تواند در آن واحد در مکان‌ها و زمان‌های مختلفی حضور داشته باشد. کوایساتز هدراک برخلاف اعضای بنی جزریت می‌تواند به خاطرات ژنتیکی «تمامی افراد» دسترسی داشته باشد، همچنین قدرت‌های او از تمامی موجودات شناخته شده در کیهان فراتر می‌رود و از او موجوی فرابشری می‌سازد.

بسیاری از محققان اعتقاد دارند که این کلمه عبری و از ریشه واژه Kfitzat Haderch، به معنای کوتاه کننده راه است. با این همه Kfitzat در عبری در معنای پریدن به کار می‌رود که معادل کلمه «قفزة» و  Haderch به معنای راه، معادل کلمه «طریق» در عربی است که در نهایت واژه عربی «قفزة الطریق» را می‌سازد.

شاید برایتان جالب باشد:

دنی ویلنو آماده ساختن فیلم Dune 2 است 

بهترین بازی‌های رومیزی اقتباسی از کتاب‌ها

شای – هولود

SHAI-HULUD (SHIE HOO-LOOD):

شای-هولود نامی است که فره‌من‌ها روی کرم‌های ماسه‌ای عظیم سیاره آراکیس گذاشته‌اند. همانطور که فره‌من‌ها توضیح می‌دهند، شای‌هولود چیزی بیشتر یک اصطلاح توضیحی برای نام گذاری یک موجود فیزیک است. بنا به اعتقاد فره‌من‌ها کرم‌های ماسه‌ای آراکیس تجسم فیزیکی ایزدی هستند که جهان را خلق کرده و کنترل می‌کند. بنابراین شای-هولود از نظر فره‌من‌ها مقدس است و معمولا در زمان حرف زدن درباره این موجود لحنی با احترام و ترس در صدای بومیان آراکیس حس می‌شود.

از نظر زبانی ترجمه‌های متفاوتی برای شای-هولود مطرح شده‌است که پیرمرد صحرا، پدربزرگ بیابان برخی از آن‌ها هستند. با این همه مشخص است که شای-هولود ترکیبی از دو کلمه عربی «شیء» به معنای موجود و «خلود» به معنای جاودان است. (موجود جاودان)

مودیب

MUAD'DIB (MWAH DEEB):

مودیب در فرهنگ فره‌من‌ها نام موشی ‌کانگورو‌ مانند است که شب‌ها در صحرا دیده می‌شود، به عقیده فره‌من‌ها این موش بیشتر از هر موجود دیگری راه و رسم زندگی در بیابان را بلد است. زمانی که فره‌من‌ها پاول آتریدیز را به عنوان عضوی از خودشان می‌پذیرند، پاول این نام را برای خود انتخاب می‌کند. طبق گفته‌ استیلگار (Stilgar) مودیب (مؤدب) به معنای آموزگار کودکان است.

مؤدب در فرهنگ عربی، به معنای آموزگار خصوصی است، خلیفه‌های مسلمان فرزندان خود را تحت آموزش آموزگار‌های خصوصی که به مؤدب شهرت داشتند، قرار می‌داند.

سپر هولتزمن

HOLTZMAN SHIELD (HOLTZ MUN):

این سپر شخصی توسط تیو هولتزمن (Tio Holtzman) برای بی‌اثر کردن سلاح‌های پرتابه‌ای و انرژی روی استفاده کننده، ساخته شد. این سپر به ابزار معمول اشراف‌زاده‌ها و سرباز‌های در تمام امپراطوری تبدیل شد. طبق گفته اسکات بریک، فرانک هربرت سپر شخصی را برای ایجاد کردن صحنه‌های نبرد جذاب و زیبا به کتاب اضافه کرده‌است؛ از آن‌جایی که چاقوها می‌توانند از سپر هولتزمن عبور کنند، با وجود وقوع داستان در آینده‌ای بسیار دور، مبازات همچنان با سلاح سرد اتفاق می‌افتد که هیجان خاصی به داستان می‌بخشد. در تصویر بالا پاول آتریدیس را درحال استفاده از سپر هولتزمن در فیلم Dune مشاهده می‌کنید.

چوام

C.H.O.A.M. (CHOME):

چوام شرکت تجاری بزرگی است که تمامی محموله‌ها و گردش‌های مالی تجاری کهکشان را کنترل می‌کند. چوام تقریبا به تمام تولیدات و کالاهایی که توسط اتحادیه فضایی (Spacing Guild) – این صنف انحصار سفر فضایی سریع‌تر از نور را در اختیار دارد - در کهکشان جا به جای می‌شوند را کنترل می‌کند، از قطعات هنری و تکنولوژی گرفته‌ تا محموله‌های آب و اسپایس. چوام با وجود کنترل تمامی معاملات تجاری برای حمل و نقل محموله‌هایش به اتحادیه فضایی متکی و اسپایس ملانژ متکی است.

هارکونن

HARKONNEN (HAHR KEN EN):

خاندان هارکونن یکی از خاندان‌های بزرگ امپراطوری است. پایتخت این خاندان گیدی پرایم (Giedi Prime) سیاره‌ای صنعتی با پتانسی خیلی کمی برای فتوسنتز و کشاورزی است. خاندان هارکونن بیشتر از هرچیز به علت روابط و تاکتیک‌های سیاسی کثیف‌ و خصومتی باستانی که با خاندان آتریدیز دارد، شناخته‌شده است.اعضای خاندان هارکونن همچنین به جاه‌طبی، شرارت، بی‌رحمی و نفرت مشهورند.

گفته می‌شود که ریشه خاندان هارکونن در کشور فنلاند سیاره زمین شکل گرفته‌است. نام خاندان هارکونن شکلی تغییر کرده از کلمه فنلاندی härkä به معنی گاو وحشی است.

آتریدیز

ATREIDES (UH TRAY IH DEEZ):

خاندان آتریدیز یکی از خاندان‌های بزرگ امپراطوری است که توسط بزرگ خاندان آتریدیز با لقب دوک رهبری می‌شوند. کالادان پایتخت اصلی این خاندان است، سیاره‌ای سرسبز و پرآب با اقیانوس‌ها و رودخانه‌های بزرگ. در ابتدای داستان کتاب و فیلم Dune خاندان آتریدیز به سیاره آراکیس منتقل می‌شوند.

خاندان آتریدیس خود را از نوادگان آتریوس و فرزندش شاه آگاممنون در اساطیر یونان باستان معرفی می‌کنند، نوادگان آتریوس در زبان یونانی با نام Atreides شناخته می‌شوند.

باتلرین جهاد

BUTLERIAN JIHAD (BUT LAYR EE UN JEE HAHD):

جهاد باتلرین یا شورش بزرگ، قیامی خونین علیه هرنوع ماشین یا کامپیوتری بود که توانایی فکر کردن داشت. این جهاد بزرگ کهکشان را به مدت دو نسل درگیر جنگی خونین کرد در آن میلیاردها نفر جان خود را از دست دادند، در پایان رهبران مذهبی کهکشان با تردید در جلسات صلح شرکت کرده و دیدگاه‌هایشان را به اشتراک بگذارند.

بنا به اطلاعات، این جلسه‌ها پس از جهاد باتلرین، توسط اتحادیه فضایی برنامه ریزی‌شده بود تا بتواند حق انحصاری سفرهای میان‌ستاره‌ای را به دست بیاورد. پس از پایان جنگ تمامی اشکال مختلف ماشین‌ها و تکنولوژی‌ها که توسط انسان‌ها ساخته شده و توانایی فکر کردن (هوش مصنوعی) داشتند، از میان رفتند. جهاد باتلرین تاثیرات اجتماعی و سیاسی عمیقی در جامعه پس از جنگ و امپراطوری‌ای که بعد از این رخداد شکل گرفت داشت.

غولا

GHOLA (GO LUH):

غول یک انسان مصنوعی است که جایگزین یک فرد مرده می‌شود. یک غولا معمولا در محفظه‌های Axlotl و حتی به کمک یکی از سلول‌های باقی مانده از موجود اصلی ساخته می‌شوند. این موجودات به طور انحصاری توسط بنه تلایلوکس (Bene Tleilax) و توانای‌هایی ژنتیکی خاص آن‌ها ساخته می‌شوند.

مهم‌ترین تفاوت یک غولا با کلون این است که غولا به واسطه حافظه ژنتیکی، بخش مهمی‌ از خاطرات فرد مرده را به یاد دارد.  این واژه بدون شک الهام گرفته شده از غول، موجودی ترسناک در اساطیر عربی است.

گم جبار

:Gom Jabbar (GOM JE Baar)

گم‌جبار، یک سوزن آغشته به سیانور (سم) است که معمولا در نوک انگشت شصت جای میگیرد و می‌تواند با یک ضربه، دشمنان را از پای در بیاورد.

گم‌جبار علاوه بر اینکه سلاحی خطرناک و کوچک برای اشراف‌زادگان است، توسط فرستاده‌های بنی‌جزریت برای امتحان و تست غریزه‌های انسانی افراد هم به کار می‌رود.

طبق برخی از نوشته‌ها، کلمه Gom کوتاه شده جمله «God's Own Medicine»  به معنای داروی اختصاصی خداوند است، دارویی که در زمین باستانی معمولا برای درمان (معمولا تریاک) درد استفاده می‌شد. در بخش دوم، کلمه جبار وجود دارد که در زبان عربی به معنای «قدرتمند» به کار می‌رود.

نظر شما در مورد فیلم Dune چیست؟